Prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy

prawa i obowiązki

Ignorantia iuris nocet, czyli nieznajomość prawa szkodzi. Bez różnicy czy dopiero zaczynasz swoją karierę zawodową, czy może pracujesz już od 30 lat – powinieneś doskonale znać prawa i obowiązki pracownika, które dotyczą Cię, a także Twojego pracodawcy. Znajomość praw i obowiązków pozwala walczyć o uczciwe i bezpieczne warunki zatrudnienia, a także rozpoznać moment, w którym ktoś próbuje je naruszać.

Poniżej znajdziesz listę praw i obowiązków pracowników i pracodawcy, którą naprawdę warto znać. Dzięki temu będziesz lepiej wiedział, co musisz robić i jak postępować w przypadku łamania praw pracownika przez jego przełożonego.

Jakie są prawa i obowiązki pracownika?

Prawa i obowiązki pracownika, zatrudnionego na umowę o pracę, a także jego pracodawcy określane są w Kodeksie pracy. Kodeks cywilny reguluje natomiast umowy o dzieło i umowy zlecenie.

Spora część pracodawców łamie prawa swoich pracowników. Nieznajomość ich prowadzi do tego, że pracodawca lub pracownik nawet nie wiedzą, że dochodzi do ich naruszania. Warto więc zapoznać się z prawami, które przysługują pracownikowi, jak i sposobem na radzenie sobie w przypadku ich złamania.

Kodeks pracy regulujący umowy o pracę wyszczególnia podstawowe prawa pracownika, określając je z uwzględnieniem Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (BHP):

Prawa pracownika

  • Prawo do godnego wynagrodzenia. Minimalne stawki wynagrodzenia ustalane są przez rząd. Żadna praca nie może być wykonywana za darmo, bez późniejszego otrzymania pensji.
  • Prawo do swobodnego wyboru pracy. Każda osoba zatrudniona w Polsce ma prawo wybrać zawód, który będzie wykonywać. Wyjątkiem są jedynie zawody o szczególnych wytycznych określanych przez ustawy. Dotyczy to np. zawodów, w których wymagane jest zaświadczenie o niekaralności. Osoba karana nie będzie mogła wykonywać zawodu, który wymaga zaświadczenia o niekaralności.
  • Prawo do urlopu i wypoczynku. Długość przysługującego urlopu zależy od długości stażu pracy. Wynosi on 26 dni w przypadku pracownika ze stażem co najmniej 10 lat oraz 20 dni, gdy staż pracy jest krótszy niż 10 lat.
  • Prawo do bezpiecznego wykonywania obowiązków służbowych. Pracodawca musi zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Pracownik może odmówić i zaprzestać wykonywania pracy, gdy wykonywanie jej wiąże się z ryzykiem.
  • Prawo do przerwy w pracy wliczonej w czas pracy. Pracownikowi wykonującemu pracę co najmniej 6 godzin dziennie przysługuje przerwa trwająca przynajmniej 15 minut, przy czym wlicza się ją w czas pracy.
  • Prawo do godności. Prawo polskie całkowicie zakazuje dyskryminacji w miejscu pracy ze względu na płeć, orientację seksualną, religię, rasę, niepełnosprawność, przekonania polityczne, wyznanie, przekonania polityczne, wiek, narodowość, pochodzenie etniczne, przynależność związkową, zatrudnienie na czas nieokreślony lub określony, zatrudnienie w niepełnym lub pełnym wymiarze godzin.
  • Prawo do organizowania się. Każdy pracownik ma prawo do wstępowania oraz tworzenia organizacji pracowniczych m.in. związków zawodowych.
  • Równe prawa z tytułu wykonywania tych samych obowiązków, w tym również wynagrodzenie za wykonywanie tej samej pracy. Różni pracownicy wykonujący takie same obowiązki posiadają równe prawa, a także otrzymują wynagrodzenie za wykonywanie tej samej pracy.
  • Prawo do powrotu do pracy po urlopie bezpłatnym. Pracodawca po zakończeniu urlopu przez pracownika ma obowiązek przywrócenia go na to samo lub inne stanowisko z nie mniejszym wynagrodzeniem.
  • Prawo do powrotu do pracy przed zakończeniem urlopu macierzyńskiego. Pracownica ma prawo wrócić do pracy przed zakończeniem urlopu macierzyńskiego, jeżeli pozostałą część urlopu wykorzysta drugi rodzic.
  • Prawo do urlopu rodzicielskiego. Urlop rodzicielski wynosi 32 lub 34 tygodnie, w zależności od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie.
  • Prawo do wynagrodzenia w przypadku odwołania ze stanowiska. Pracownik po rozwiązaniu umowy o pracę ma prawo do wynagrodzenia w okresie wypowiedzenia.
  • Prawo do odszkodowania w przypadku naruszenia przez pracodawcę przepisów związanych z równym traktowaniem pracowników i mobbingu. Odszkodowanie z tego tytułu nie może wynosić mniej niż minimalne wynagrodzenie.

Oprócz praw pracownika, Kodeks pracy określa także obowiązki, z których powinien wywiązywać się każdy pracownik. Nie wywiązanie się z obowiązków grozi odpowiedzialność karna, materialna (kara grzywny) oraz porządkowa (nagany i kary). W niektórych przypadkach łamania pracowniczych obowiązków grozi także zwolnienie dyscyplinarne.

Obowiązki pracownika

  • Sumiennie i staranne wykonywanie swojej pracy.
  • Stosowanie się do regulaminu zakładu pracy.
  • Stosowanie się do zasad BHP oraz ppoż.
  • Przestrzeganie czasu pracy, a także zgłaszanie i usprawiedliwianie ewentualnych nieobecności.
  • Troska o dobro zakładu pracy.
  • Stosowanie się do zachowania tajemnic określonych w umowie i prawie.
  • Przestrzeganie zasad współżycia społecznego.

Jakie są prawa i obowiązki pracodawcy

Polskie prawo chroni zarówno pracownika, jak i jego pracodawcę. Co za tym idzie, określa także prawa i obowiązki pracodawcy. Ich znajomość przyda się samemu przełożonemu, jednak nie zaszkodzi także pracownikowi.

Prawa pracodawcy

  • Egzekwowanie od pracowników sumiennego wykonywania pracy i rozliczanie ich z jej efektów.
  • Egzekwowanie wypełniania obowiązków pracowniczych.
  • Zlecanie pracownikowi pracy w nadgodzinach i rekompensowania nadliczbowej pracy czasem wolnym.
  • Wyróżniania i przyznawanie nagród.
  • Nakładanie kar porządkowych.
  • Odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego w szczególnych wypadkach.
  • Nadzorowanie terenu zakładu pracy lub terenu wokół, w przypadku gdy jest to niezbędne dla zapewnienia ochrony mienia lub bezpieczeństwa pracowników.
  • Udzielanie bezpłatnego urlopu pracownikowi na jego pisemny wniosek.
  • Potrącanie z wynagrodzenia pracownika określonych sum pieniędzy w granicach prawa pracy.
  • Przyznawanie pracownikom dodatkowych świadczeń z przeznaczeniem na podnoszenie kwalifikacji.
  • Kontrolowanie służbowej poczty elektronicznej pracownika.

Oprócz praw pracodawca posiada również liczne obowiązki, które musi spełniać. Obowiązki te, podobnie jak prawa pracownika, mają służyć zapewnieniu bezpiecznych i dobrych warunków pracy.

Obowiązki pracodawcy

  • Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, a także systematyczne szkolenie pracowników w tym zakresie.
  • Prawidłowe i terminowe wypłacanie wynagrodzeń pracownikom.
  • Ułatwianie pracownikom podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych.
  • Obiektywne i sprawiedliwe ocenianie pracowników i efektów ich pracy.
  • Zaznajamianie pracowników z zakresem ich obowiązków, sposobem ich wykonywania i podstawowymi uprawnieniami.
  • Organizowanie pracy pracownikom, w taki sposób, aby w pełni wykorzystać czas pracy oraz osiągać wysoką wydajność i należytą jakość pracy przy wykorzystaniu zdolności, oraz kwalifikacji pracowników.
  • Tworzenie pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu edukacji warunków sprzyjających przystosowaniu do należytego wykonywania pracy.
  • Zaspokajanie potrzeb socjalnych pracowników w miarę możliwości finansowych.
  • Przeciwdziałanie mobbingowi.
  • Wpływanie na kształtowanie zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy.
  • Przechowywanie oraz prowadzenie dokumentacji związanej ze stosunkiem pracy i aktami osobowymi pracowników w postaci elektronicznej lub papierowej.
  • Informowanie pracowników o możliwości zatrudnienia w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu, a pracowników zatrudnionych na czas określony o wolnych miejscach pracy w sposób przyjęty u danego pracodawcy.

Pracodawca nie wywiązuje się z obowiązków? Sprawdź ten artykuł a zmianie pracy.

Co robić, gdy pracodawca łamie prawa pracownicze?

Początkowo możesz spróbować zwrócić uwagę pracodawcy. Wiadomo jednak, że rozmowa z osobą, która ma nad Tobą władzę i w dodatku łamie Twoje prawa może być niezwykle stresująca, ale i niestety nieskuteczna.

Być może sytuacja przerasta Cię na tyle, że nie jesteś w stanie racjonalnie myśleć. W takim wypadku zwróć się o pomoc do współpracownika lub działu HR, którego zadaniem jest dbanie o komfort pracy pracowników i łagodzenie sporów. Koleżanka/kolega z pracy może podsunąć Ci rozwiązanie, którego wcześniej nie dostrzegłaś/łeś.

Jeżeli wszelkie próby rozmów zakończą się fiaskiem, możesz zgłosić łamanie swoich praw przez pracodawcę do odpowiedniego organu. Państwowa Inspekcja Pracy (PiP) jest podstawowym organem zajmującym się kontrolowaniem przestrzegania praw pracy. Skargę na pracodawcę możesz zgłosić anonimowo lub udając się na bezpłatną poradę prawną. Ponadto PiP ma obowiązek powiadomić Cię po 30 dniach o wynikach kontroli zakładu pracy.

Innym sposobem jest złożenie pozwu do sądu i samodzielne dochodzenie swoich praw.

Warto znać swoje prawa i obowiązki zarówno będąc pracownikiem, jak i pracodawcą. Dbaj i pilnuj ich przestrzegania. W razie łamania nie bój się ani prosić o pomoc, ani walczyć o swoje prawa. Świadomość swoich praw i obowiązków większej liczby ludzi może przyczynić się do lepszej współpracy między nimi.

Zostaw komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *